Operacja bariatryczna – co warto wiedzieć?

Operacja bariatryczna to metoda chirurgicznego leczenia otyłości III stopnia, która wciąż cieszy się dużą popularnością. W Polsce jest ona refundowana przez Narodowy Fundusz Zdrowia, o ile chory spełni określone wymogi. Kolejki do zabiegu są na tyle długie, że pacjenci często decydują się na leczenie prywatne, które może kosztować nawet do 30 tysięcy złotych. Co warto wiedzieć o operacji bariatrycznej? Otyłość to ciężka choroba, która w każdym przypadku wymaga specjalistycznego leczenia i zmiany stylu życia.

Na czym polega operacja bariatryczna?

Rodzaje operacji bariatrycznych to obszerny temat – istnieje ich wiele, a każda ma swoich zwolenników oraz przeciwników. Omawiając podstawowy podział, chirurgiczne leczenie otyłości można wykonać na 3 sposoby:

• restrykcyjnie – wyróżnia się tu rękawową resekcję żołądka lub założenie specjalnej opaski
• wyłączająco
• restrykcyjno-wyłączająco

Metoda pierwsza ma na celu zmniejszenie ilości przyjmowania pokarmów poprzez redukcję objętości żołądka. Opaska żołądkowa nie jest już tak często stosowana, znacznie częściej wykonuje się resekcję tego narządu, czyli jego częściowe usunięcie. Druga metoda to wyłączenie żółciowo-trzustkowe, polegające na wycięciu większej części żołądka i podzieleniu jelita na części. Zabiegi wyłączające obejmują ograniczenie powierzchni chłonnej dróg pokarmowych i skrócenie czasu pasażu jelitowego. Wskutek tego treść pokarmowa znacznie krócej ma styczność z enzymami trawiennymi, co z kolei prowadzi do zmniejszania wchłaniania składników odżywczych, w tym cukrów prostych i tłuszczów. Ten rodzaj zabiegu wykonuje się jednak bardzo rzadko. Z kolei metoda restrykcyjno-wyłączająca to kombinacja dwóch powyższych sposobów.

Oprócz powyższych metod stosuje się również tzw. balon żołądkowy, generatory impulsów elektrycznych lub pass żołądkowy (gastric by pass). Jednak wciąż największą popularnością cieszy się rękawowa resekcja żołądka. Wypis ze szpitala zwykle ma miejsce w 3-5 dobie, o ile nie ma żadnych powikłań. Czynności chirurgiczne wykonuje się w znieczuleniu ogólnym.

Rękawowe zmniejszenie żołądka stanowi “złoty standard” chirurgii bariatrycznej, dlatego warto przybliżyć tę metodę. W trakcie zabiegu chirurg wykonuje kilka niewielkich nacięć na jamie brzusznej, w które umieszcza kamerę ze źródłem światła i narzędzia zabiegowe. Następnie wykonuje odcięcie bocznej części żołądka, którą wyjmuje przez nacięcia. Usunięciu podlega około 85% chorobowo zwiększonego narządu. Pozostaje jedynie jego niewielki fragment przypominający wyglądem cienką rurkę. Końcowa objętość żołądka wynosi średnio 150 ml, przez co pacjent nie jest w stanie jednorazowo spożyć dużej ilości jedzenia.

Przygotowania do operacji

Już od pierwszych chwil pacjent zostaje otoczony kompleksową opieką. Ważne jest zrozumienie problemu otyłości, poznanie specyfiki wybranej metody redukcji masy ciała oraz przyswojenie najważniejszych informacji dotyczących dalszego życia. Oznacza to, że jeszcze przed zabiegiem wiadome jest, co należy robić dalej, a co jest przeciwwskazane. Kilka miesięcy przed operacją wykonuje się szereg badań i specjalistycznych konsultacji, m.in.:

• morfologię krwi
• profil lipidowy
• ocenę układu krzepnięcia
• EKG lub echo serca
• badanie spirometryczne
• USG jamy brzusznej i żył kończyn dolnych
• gastroskopię

Konsultacje obejmują spotkanie z fizjoterapeutą, dietetykiem, psychologiem i lekarzami specjalistami. Należy przygotować się na pytania dotyczące stosowanych wcześniej metody odchudzania i ich powodzeniu, własnej motywacji, chorób przewlekłych w rodzinie czy czynników, które spowodowały otyłość. Pacjenta ocenia się pod kątem uwarunkowań psychicznych, ponieważ podstawą udanego leczenia jest bardzo dobra współpraca między lekarzem a pacjentem oraz motywacja i chęć do działania. Konieczne jest stwierdzenie, że pacjent po zabiegu będzie stosował się do zaleceń. Dodatkowo należy wykonać szczepienie przeciwko WZW B.

Postępowanie pooperacyjne

Postępowanie pooperacyjne to jedynie wstęp do dalszego, nowego życia. Osoby decydujące się na operacje bariatryczne muszą mieć na uwadze, że na samym wykonaniu zabiegu leczenie się nie kończy. Bezpośrednio po operacji należy zrezygnować ze spożywania jakichkolwiek pokarmów, niezbędne składniki odżywcze podawane są dożylnie. Przez koleje dni pacjent zaczyna przyjmować płynne pokarmy, jednak na zasadzie stopniowego zwiększania ich objętości. W zależności od rodzaju operacji (gastric by pass i mankietowa resekcja żołądka) lekarz wykonuje próby szczelności zespolenia bazując na badaniu RTG. Pod koniec pierwszego tygodnia ściany żołądka i jelito cienkie zaczynają się goić, można więc nieco urozmaicić dietę o mleko, chudy bulion czy rozcieńczone kleiki. Apetyt jest mniejszy, ponieważ usunięciu części żołądka towarzyszy zmniejszanie syntezy hormonu pobudzającego łaknienie. W okresie pooperacyjnym stosuje się również odpowiednio dobraną farmakoterapię. Pacjent może otrzymać zwolnienie lekarskie do 4 tygodni.

W dniu wypisu pacjent dostaje również szczegółowo rozpisany plan diety na najbliższe tygodnie oraz niezbędne numery kontaktowe, na które może się zgłaszać w razie problemów, pytań czy wątpliwości. Dostaje również zalecenia odnośnie aktywności fizycznej – do 6 tygodni zaleca się jedynie spacery i lekką aktywność, po upływie tego czasu można włączyć jazdę na rowerze czy pływanie. Aktywność warto dobrać indywidualnie, jednak na ogół nie ma żadnych przeciwwskazań do jej wykonywania.

Dalsze życie po operacji

Chirurgia bariatryczna to modyfikacja przyzwyczajeń żywieniowych i sportowych trwająca do końca życia. Przede wszystkim należy pamiętać o wizytach kontrolnych, kolejno: 10 dni po operacji, 2-3 miesiące po operacji, 6 miesięcy po operacji, rok po operacji. Ważna jest współpraca ze specjalistami – psychoterapeutą, trenerem personalnym i dietetykiem – w celu korekty nawyków żywieniowych, wdrożenia aktywności fizycznej czy wyjaśniania ewentualnych wątpliwości.

Pacjenci po operacjach bariatrycznych wymagają stałego nadzoru i długoterminowej opieki. Muszą również stale suplementować zalecone preparaty, aby na bieżąco uzupełniać wszelkie niedobory pokarmowe. Utrata masy ciała jest możliwa do utrzymania długoterminowo wówczas, gdy stosuje się niskoenergetyczną dietę. Zaleca się mniejsze porcje spożywane częściej niż duże objętości pokarmowe, ale rzadziej.

Wskazania do operacji bariatrycznej

Należy mieć na uwadze, że zabiegi bariatryczne nie są wykonywane każdej osobie z zaawansowaną nadwagą lub otyłej, która by sobie tego życzyła. Według Międzydyscyplinarnych Europejskich zaleceń w Chirurgii Metabolicznej i Bariatrycznej zabieg ten zalecany jest pacjentom między 18. a 60. rokiem życia, spełniającym jednocześnie następujące warunki:

• BMI powyżej 40 kg/m²
• BMI między 35-40, lecz z występowaniem chorób: zespół metaboliczny, cukrzyca typu 2, schorzenia sercowo-naczyniowe (np. choroba wieńcowa, ustabilizowane nadciśnienie tętnicze), zaburzenia gospodarki lipidowej, schorzenia stawów, problemy psychologiczne związane z otyłością

Praktycznie jednak operacji pacjenta dokonuje się wówczas, gdy sposoby zachowawcze leczenia otyłości zawiodły. Przed decyzją o chirurgicznym leczeniu otyłości należy dążyć do zrzucenia nadmiernych kilogramów poprzez dietę, aktywność fizyczną, leczenie farmakologiczne lub psychoterapię. Operacje bariatryczne to często jedyna nadzieja dla pacjentów z otyłością olbrzymią.

Czy operacje bariatryczne u dzieci są możliwe?

Na ogół nie wykonuje się zabiegu u pacjentów niepełnoletnich, zdarzają się jednak wyjątki. Decyzję podejmuje lekarz po konsultacji z rodzicami, jeśli wskazania zdrowotne są wystarczająco mocnym argumentem. Młody pacjent musi jednak spełnić następujące wymagania (poza otyłością i chorobami współwystępującymi):

• osiągnięcie dojrzałości kostnej w co najmniej 95%
• osiągnięcie dojrzałości płciowej na poziomie 4-5 w skali Tannera
• udokumentowane leczenie zachowawcze trwające przynajmniej 6 miesięcy i nie przynoszące żadnych rezultatów

Dziecko musi znajdować się w specjalnym ośrodku leczniczym, które zapewni mu odpowiednią opiekę adekwatną do wieku. Leczeniem otyłości u dzieci także zajmuje się szereg specjalistów.

Przeciwwskazania do operacji bariatrycznej

Głównymi przeciwwskazaniami do operacji są:

• alkoholizm
• ciężkie zaburzenia psychiczne, np. zaburzenia osobowości
• nadmierny, chorobliwy apetyt
• przewidywany brak współpracy po operacji
• choroby zapalne przewodu pokarmowego
• choroby nowotworowe
• bardzo ciężkie i nieustabilizowane nadciśnienie tętnicze
• choroby z tendencją do krwawień, np. żylaki przełyku lub czynna choroba wrzodowa
• dodatkowe choroby związane z anomaliami anatomicznymi układu pokarmowego
• przyjmowanie narkotyków

Decyzję odnośnie chirurgicznego leczenia otyłości podejmuje lekarz po zapoznaniu się ze stanem zdrowia pacjenta i po wykonaniu wszystkich niezbędnych badań.

Możliwe powikłania chirurgicznego leczenia otyłości

Po operacji pacjent pozostaje w szpitalu na obserwacji. Zazwyczaj chirurgiczne leczenie otyłości nie powoduje niebezpiecznych komplikacji. Bez względu na metodę zabiegową, jest to wymagający i poważny proces, dlatego należy mieć na uwadze ewentualne powikłania, takie jak:

• zatorowość płucna
• krwawienia z przewodu pokarmowego
• choroba refluksowa przełyku
• zaburzenia wchłaniania i niedobory witaminowe
• przewlekłe biegunki
• nieszczelność żołądka (wyciek treści pokarmowych w miejscu zespolenia)
• owrzodzenia w miejscu połączenia żołądka i jelita cienkiego

Wiąże się je z zabiegiem, jeśli wystąpią w ciągu 30 dni od jego wykonania. Najpoważniejsza jest zatorowość płucna, stanowiąca przyczynę aż połowy wszystkich zgonów, natomiast najczęściej występuje owrzodzenie przewodu pokarmowego i nieszczelność żołądka. Zdarza się, że wykonane zabiegi restrykcyjne kończą się niepowodzeniem, zwykle wynika to jednak z zaniedbań pacjenta. Nieprzestrzeganie zaleceń lekarza i niedostosowanie się do nowej sytuacji są dużym problemem postępowania pooperacyjnego oraz zwiększają ryzyko występowania różnych powikłań. U około 25% pacjentów w okresie pooperacyjnym następuje rozwój kamieni żółciowych.

Czy warto zdecydować się na operację?

Operacja zmniejszenia żołądka często jest jedyną opcją dla osób chorych na otyłość, gdy postępowanie zachowawcze nie przynosi rezultatów. Umożliwia utratę wagi, zapewnia uczucie sytości i w efekcie gwarantuje zachowanie właściwej masy ciała – wszystko to, o ile pacjent stosuje się do zaleceń. Współcześnie zmniejszanie żołądka zalicza się do metod bezpiecznych, a groźne powikłania występują stosunkowo rzadko.

Otyłość jest bardzo poważną chorobą zaliczaną do grona schorzeń cywilizacyjnych. Ciężka choroba zwyrodnieniowa stawów, bezdech senny, miażdżyca, zawał serca, udar mózgu, bezpłodność czy nowotwory, to tylko część konsekwencji otyłości. Powoduje pogorszenie odczucia własnej wartości, pogarsza relacje z otoczeniem i prowadzi do depresji. Może powodować nawet śmierć, a już z pewnością negatywnie oddziałuje na jakość życia takich osób. Jeśli zachowawcze sposoby redukcji masy ciała nie przynoszą efektów warto rozważyć chirurgiczne leczenie otyłości.